Gospodinu Milanu Nediću,
pretsedniku Ministarokog saveta,
Beograd.
Predmet: Spasavanje Srba iz Nezavisne Države Hrvatoke i pre- seljenje srpokih porodica sa teritorije bivše Slovenačke, okupirane od italijanskih vojnih vlasti.
Gospodine Pretsedniče, čast mi je podneti pismeni izveštaj sa puta koji sam učinio sa nemačkim podoficirom Gefrajterom Francom Špindlerom, a po pismenom narećenju Zapovednika nemačke vojske u Srbiji, a na molbu i zahtev Ministara Gospode Pantića Dušana, Cincar Markovića Aleksandra, Ulmavskog Milana, Letice Dušana i drugih uglednih ličnosti iz srpokih i nemačkih kru- gova. Pre nego što otpočnem da izlažem činjeničko stanje, smatram kao svoju dužnost da zahvalim Vojnom zapovedniku nemačke vojske u Srbiji generalu gospodinu Denkelmanu i naročitu zahvalnost pukovniku gospodinu Fursteru, komandantu Herennahriten fireru u Srbiji, koji nam po četvrti put omogućava da sa nekoliko lica nemačke vojoke, radi većeg uspeha i spasavanja najboljeg cveta Srpstva od ruku hrvatokih ustaša i čuvanje naših glava u vršenju pleme- nite teške nacionalne misije, odemo u razna mesta Nezavisne Države Hrvatske. Pukovnik Gospodin Furster za ovu nacionalnu i tužnu misiju stavio mi je dva svoja oficira, Gospodina kapetana Šlite i poručnika Fišera, kojima na ovoj način toplo zahvaljujem, kao i ovoga vrednog i sposobnog Gefrajtera Franca Špindlera, koji zajedno sa mnom sa ljubavlju radi na spasavanju Srpstva. Ne manju zahvalnost dugujemo Gospodinu Ritmajeteru Pihtu i ostaloj gospodi iz Komande Štaba vojnog zapovedništva nemačke vojske u Srbiji, koji na svakom koraku pružaju pomoć da se spasu i sačuvaju od logora i zatvora desetinama hiljada srpskih porodica na području Nezavisne Države Hrvatske.
Ovu misiju preuzeo sam iz svoje lične inicijative, bez ikakve nagrade, obavljajući je predano, uz odobravanje i pohvalu svih izbeglica koje smo na hiljade preveli ovamo.
Činjenično stanje u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj
Srbi u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj ubijaju se, kolju, muče i progone načinom koji nije poznavala do danas istorija našeg i drugih naroda. Po iskazima nemačkih upućenih krugova, ubijeno je od meseca aprila do danas 350.000 Srba, a pored toga u raznim zatvorima i logorima ove nove države nalaze se zatvoreni žene, deca i ljudi čiji broj po prilici iznosi 50.000
Pored zatvorenih Srba našli smo u logoru Jasenovcu i 50 Nemaca, članova nemačkog Kulturbunda, za koje nemačke vojne vlasti ne znaju, a verujemo da ih na drugim mestima ima i više, pa smatram za svoju dužnost da o ovome obavestim Zapovedništvo nemačke vojske u Srbiji i da umolim da nemačku pratnju, koja me prati u vršenju ove nacionalne misije, što pre pošalje da pored Srba, čija imena su uneta u poseban spisak koji ide kao prilog ovog iz veštaja, izvučemo iz logora Jasenovac i Rudolfa Sinka i 49 Folksdojčera, pošto je život pod otvorenim nebom, bez hrane i svake higajene nesnošljiv, te može svakog trenutka nastupiti teža oboljenja i smrt.
Transportovanje Srba železnicom (u NDH) obavlja se u zatvorenim teretnim vagonima na jedan nečovečanski način, tako da je kod preseljenja logora iz Gospića u Jasku stigao transport 20. avgusta (1941) sa 5, a 25. avgusta sa 11 mrtvih Srba. U vagone su bacani po 70 ljudi i tako putovali 3 dana bez hrane i vode; kako kod uređivanja ukrcavanja dvojica su kao suvišni preostali, to su ustaške straže izvršile streljanje na licu mesta, a na oči svih Srba koji su transportovani za Jasku.
Na dan 31. avgueta (1941) prebačeno je iz Bosne preko Slavonokog Broda grupa od 500 Srba, i na prelazu preko provizornog mosta, ustaške straže ubile su 40 Srba, koji su prebačeni i sahranjeni na bosanokoj strani.
Bolnica za lečenje umobolnih ljudi u Vrapču dobila je, po iskazu lekara, akt ustaškog zapovedništva da se primi na lečenje jedan umobolni ustaša i da se lečenje otpočne odmah, jer dotično lice je zaslužno za novu državu pošto je ubio preko 700 Srba, pa će biti po ozdravljenju koristan i za druge zadatke.
U Nezavisnoj Državi Hrvatskoj danas postoje dve vrste zatvora i logora, jedna vrsta tih logora je u Capragu, Slavonekoj Požegi i Bjelovaru, gde se prikupljaju Srbi iz raznih krajeva Hr- vatske da bi se prebacili u Srbiju. Broj lica u ova tri logora iznosi 3.000.
Druga vrsta zatvora (i logora) zovu se zatvori i logori „za red i sigurnost“. Ovih zatvora i logora ima po mnogim selima i gradovima Nezavisne Države Hrvatske, od kojih ćemo pomenuti: Jasenovac sa 5.000 Srba i 50 Nemaca, Krapje sa 3.000 Srba, Kruščica sa više hiljada, zatim Dugo Selo, Nova Gradiška, Petrinja, Slavonski Brod, Kerestinac i Zagreb.
U prvoj vrsti logora koju smo napred pomenuli postupak sa ljudima je bolji i ti logori dolaze pod komandu generalštabnog pukovnika K. Jendrašića i Direkcije „Ponova“. Po izjavi komandanta logora, izdržavanje jednog Srbina košta njihovu državu 100 dinara dnevno, a sva pokretna i nepokretna imovina svih Srba je oduzeta od strane Direkcije „Ponova“.
Drugom vrstom logora i zatvora komanduje g. Eugen Kvaternik. Ovi su logori vrlo slabi i nalaze se po vlažnim šupama, gde su napravljene provizorne nastrešnice bez vrata i prozora, bez slame i pokrivača ljudi provode svoje teške dane, a hrana ovih zatvorenika sastoji se iz slabe supe i jednog krompira i taj obrok je samo jedanput dnevno. Zatvorenici g. Kvaternika bacani su po zatvorima i logorima bez ikakve optužbe, samo zato što su Srbi i Pravoslavni, a zauzimali su izvesne položaje u kulturnom i privrednom životu. Većina ovih zatvorenika radila je od svoje rane mladosti po školama i društvima na zbližavanju srpskog i nemačkog naroda, što im to danas mladi Kvaternik uzima kao zlo i proglašuje ih kao neprijatelje Hrvata, pa i za komuniste, a kao dokaz tome za jedno i drugo može poslužiti i to što se u logorima nalaze čestiti Srbi, u svakom slučaju nacionalno ispravni, kao i dvojica glavara Srpske crkve: Petar Zimonić, vladika, i Sava Trlajić, vladika, te veliki broj ispravnih i nacionalnih sveštenika, kao i graćana, izmeću kojih treba pomenuti Mihaila Saćaka, šefa saobraćajne policije, u Zagrebu, dr Branka Peleša, dr Nikolu Mrvoša, dr Milenka Markovića, dr Paju Šumanovca, Svetozara Milinovića i dr.
Oružana akcija Srba po šumama u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj nije došla kao posledica neke političke borbe izmeću Nemačke i Rusije. Ti Srbi najmanje su, kao što ih Hrvati prikazuju, komuniste. Naprotiv, to su ispravni nacionalni elementi, daleko od svake destruktivne akcije, a koji su pobegli u šume iz jednog jedinog razloga — da spasu žive glave i ne dozvole da budu klani i zlostavljani na zverski način.
Ustaške straže i komandanti logora u Koprivnici, Jasenovcu, Krapju i drugim mestima žale što im je dužnost da čuvaju nevine Srbe, jer su to mirni i dobri ljudi i za njih ne postoje nikakve optužbe, i drže se više meseci nesaslušavani, niti kažnjavani, te su mene i moju nemačku pratnju molili da u Beogradu kod Nemačkih vlasti i Srpske vlade preduzmemo korake da što pre spasemo ove čestite ljude da od hladnoće i slabe hrane ne umru. Svi zatvorenici lako su odeveni, odela i obuća (im) dotrajala, kao kod doktora Badovinca Nikole, doktora Kosanovića Milutina, dr Mihajla Milića, Nedeljkovića Momčila, Vasiljevića Nićifora i ostalih koji su u spisku navedeni. Većina Hrvata danas žale za ovako nečovečanski postupak ustaša sa Srbima, koji su podlegli zverskim mučenjima po raznim tamnicama Nezavisne Države Hrvatske.
Nemačka pratnja, koja me je pratila na ovome putu, postrojila je u svima logirima Srbe, pitala ih da li su kada radili protiv Hrvata, protiv Nemaca ili opšte nešto što bi ih dovelo pred odgovornost, i svi bez razlike odgovorili su da nikada ništa nisu činili, već naprotiv da su prema Nemačkoj državi i sa samim Hrvatima delili ista mnšljenja i bili lojalni građani, pa s toga mole, pošto krivice nema, da se spasu, ili da se ubiju, jer način života koji oni provode u logorima je vrlo težak, neizdržljiv, pa su umolili nas da budemo tumači kod nemačkih i naših vlasti u Srbiji da im je jedina želja da pređu u Srbiju nacionalnu, zdravu i realnu, i da snažno pojačaju radove trezvenog, nacionalnog elementa. Mene i moje pratioce na ovom teškom putu duboko je potreso susret sa ljudima u logoru Jasenovac, Krapjama i Koprivnici, kojima smo se prestavili ko smo, zašto dolazimo, a oni su na to počeli da plaču, moleći spas od nemačke vojske, (i vikali): Živeo naš Beograd! Nervi ovih ljudi su popustili, jer svakog trenutka naređuje se da se ubijaju Srbi, tako njihove porodice ostanu bez svojih domaćina i ruku koje su godinama za njih radile, hraneći decu i slabe žene. Mnoge srpske porodice danas su zavijene u crninu, a biće ih sve više ako šef nemačke policije u Berlinu, gospodin Himler, ne naredi g. Eugenu Kvaterniku, komandantu logora „za rad i sigurnost“, da zatvorene ljude legalnim putem prebaci u Srbiju.
Kao dokaz da g. Kvaternik i njegov štab ne polažu mnogo na naređenja nemačkih vlasti, potvrđuje sama činjenica da su nemačke vlasti izdale dozvole Srbima uposlenim u raznim državnim preduzećima, koji obavljaju rad pod nemačkom kontrolom, a u kojima naročito stoji da je lice uposleno i da rad obavlja pod kontrolom nemačkih oficira i da se isto ne sme hapsiti bez znanja nemačke vojske, a ustaše su ovakava dokumenta pocepale i lice bacile u logor „za rad i sigurnost“. Kao dokaz ovoga prilažem fotografisane legitimacije „Ausvajs“ lica i uredne pasoše. Mesec dana i više u zagrebačkoj policiji, bez ikakvog saslušanja, zatvoren je železnički činovnik Dragutin Milić, koji je kod sebe imao. iepravne pasoše i dokumenta za druga lica koja je imao da dovede u Srbiju, i na traženje nemačkog zapovednika ovo lice, koje pripada stranci „Zbora“, do danas nije pušteno iz zatvora. U zagrebačkim bolnicama i klinikama nalaze se mnogi Srbi za koje ne postoje nikakve optužnice, ali su ipak pod nadzorom policiske straže, kao dr Milan Gajić, Rada Pribićević i dr Barač, sveštenik iz Siska.
Činjeničko stanje u okupiranom delu Slovenije od strane Italije
U Metliki, Semiću i Novom Mestu nalazi se oko 600 srpsknh porodica, izbeglih iz Gorskog Kotara i Korduna da ne bi bili pobijeni od Hrvatskih ustaša. Izbeglice su smeštene po raznim domovima Slovenaca, koji ih izdržavaju, jer sa sobom ništa nisu poneli sem žive glave.
Ljubljana. Danas u Ljubljani se nalazi preko 4.000 Srba. Od toga 90 oficirskih porodica, kao porodica generala Mašića, pukovnika Živanovića, pukovnika Gladovića, pukovnika Stojanovića, majora Bašića, kapetana Ristića i Lešića, kao i mnoge druge. Pored njih žive i stotinu činovničkih porodica bez svojih hranitelja, pošto se njihovi domaćini kao bivši obveznici Jugoslovenske vojske nalaze u zarobljeništvu. Dalje, u Ljubljani se nalaze Srbi, i bivši aktivni oficiri i podoficiri, koji su kao i ostali građani Srbi vrlo korektni prema italijanokim vojnim vlastima, te svi zajedno uživaju gostoprimstvo i pomoć visokog italijanskog komesara u Ljubljani, a koje se kreće od 400 do 700 lira mesečno. Pomoć Srbima u Ljubljani deli pravoslavni eveštenik g. Bogdan Matković.
Kao još jedan dokaz za potrebu moga rada dobio sam pismo za Gospodina Ministra i generala i doktora Glejzen Rozentau-a (= Horstenau?), komandanta nemačkih trupa u Zagrebu, u kome njegov lični prijatelj i drug iz vojne akademije u Nemačkoj, Srbin, moli da meni pruži potporu pri ovoj tužnoj misiji na spasavanju Srpstva.
Čast mi je umoliti Gospodina Pretsednika da se ova moja pretstavka uzme odmah u pretres i da mi se omogući tehnička, materijalna i moralna potpora, kako bih mogao ovu visoku nacionalnu dužnost do kraja da izvršim, a da na taj način i ja sa svoje strane pripomognem Gospodinu Pretsedniku pri spasavanju našeg naroda.
Molim Gospodina Pretsednika da izvoli primiti izraz moga dubokog poštovanja.
septembra 1941. god. (Bogdan M. Rašković
BEOGRAD Viši činovnik Ministarstva saobraćaja i rezervni kapetan II klase)
Jasenovac mjesto natopljeno krvlju nevinih, str.113 -117
IZVEŠTAJ Bogdana Raškovića od 17. septembra 1941, podnet Milanu Nediću,
O STRADANjIMA SRBA U NDH
Arhiv Muzeja SP Crkve — ostavina R. Grujića.